Almanya’nın saygın fikir kuruluşu Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) tarafından yayımlanan tahlilde, AKP hükümetinin yabancılara vatandaşlık ve süreksiz müdafaa verme siyaseti mercek altına alındı.
SWP’nin tahliline nazaran mevcut uygulamalar, AKP’nin laikliği zayıflatarak, “daha İslami bir Türk milleti” oluşturmaya çalıştığı argümanlarını takviyeler nitelikte.
“Yeniden dizayn edildi”
Mesut Yeğen tarafından kaleme alınan tahlilde Türkiye’nin vatandaşlık siyasetlerinde, mülteci akınları ve sistemsiz göçün yaşandığı, otoriterleşmenin arttığı bir periyotta yaşanan değişim irdeleniyor.
Makalede, AKP hükümetinin son on yılda Türk Vatandaşlığı Kanunu’nda yaptığı değişiklikler, mülteciler ve sistemsiz göçmenler konusunda izlediği siyasetlerle, yabancıların Türk vatandaşlığı alabilmesine ait uygulamaları “yeniden dizayn ettiği” belirtiliyor. Yeni adımların, geçmişteki siyasetlerle tezatlık gösterdiği vurgulanıyor.
Geçmiş siyasetleri belirleyen ana prensipler nelerdi?
Analizde, Türkiye’de geçmişteki idarelerin “Türk milletini” oluşturma gayretlerinde, üç noktanın dikkat çektiği savunulurken, gayrimüslimlerin sayısının azaltılmasının hedeflendiği, büyük çoğunluğu Kürt olan Türkçe konuşmayan Müslümanların “Türkleştirilmesi” için efor gösterildiği kaydediliyor. Ayrıyeten Avrupa’da bulunan, Türkçe konuşan ve Türkçe konuşmamakla birlikte Müslüman olan Osmanlı tebaası ve onların torunlarının, Türkiye’ye yerleşmelerine müsaade verildiği vurgulanıyor.
Bu siyasetler sonucunda Cumhuriyet’in birinci yıllarında nüfusun yüzde 2,5’ini oluşturan Hristiyan ve Musevilerin sayısının artık günümüzde 0,2’ye gerilediği, bugün Kürtlerin yeni nesillerinin büyük çoğunluğunun da Kürtçe değil Türkçe konuştukları belirtilirken, yakın tarihten değişik örnekler de sıralanıyor.
1950’lerde Balkanlar ve Kırım’dan, Türk oldukları kabul edilen onbinlerce kişinin Türkiye’ye yerleştirildiği, buna rağmen tıpkı devirde örneğin İran’dan kaçan Kürtlerin hudut dışı edildikleri aktarılıyor.
1989’da Bulgaristan’daki Jivkov rejiminden kaçanların Türkiye’ye yerleşmelerine müsaade verilirken, 1991 yılında Saddam rejiminden kaçan Kürtlerin süreksiz olarak kamplara yerleştirildikleri, daha sonra geri gönderildikleri anımsatılıyor.
“Soy yahut kültür bakımından Türk olduğu kabul edilen Avrupa’daki Müslümanlara Türk vatandaşlığı verilirken, geri kalanlara verilmemiştir” denilen tahlilde, Türkiye’nin 1951 Cenevre Mülteci Mukavelesi’ni coğrafik sınırlamalar koşuluyla imzaladığı, bu nedenle hudutlarını doğu ve güneyindeki ülkelerden gelen “mültecilere” açmadığı hatırlatılıyor.
Peki “yeniden dizaynın” ana sınırları neler?
AKP’nin son on yıldaki ataklarının ise, kimlerin Türk vatandaşı olarak kabul edileceği, Türkiye sonlarının kimlere açık olacağı ve Türk vatandaşlığı ile tanınan haklar konusunda kimlerin ayrımcılıktan muaf olacakları ile ilgili olarak önemli değişime yol açtığı belirtiliyor.
“200 bini aşkın Suriyelinin Türk vatandaşı olması, Türk vatandaşlığının artık yalnızca soy ve kültür bakımından Türk olarak görülenlere tanınan bir bir ayrıcalık olmaktan çıktığını gösteriyor” tespitine yer verilen makalede tekrar yaklaşık 4 milyon Suriyelinin süreksiz muhafaza kapsamına alınması da değerli bir değişimin göstergesi olarak nitelendiriliyor.
Bu adımla, Türk devletinin yıllarca uyguladığı hudutlarını Avrupalı olmayan mültecilere açmama unsurunun artık ortadan kalktığı vurgulanırken, Suriyelilere bu yolla eğitim ve sıhhat hizmetlerinden fiyatsız olarak yararlanma hakkı tanındığına da işaret edilerek, “Sadece Türk vatandaşlarına tanınmış olan bu temel haklar artık yalnızca Türk vatandaşlarına münhasır değil” görüşü aktarılıyor.
Türk iktisadının “hayaletleri”: Afganlar
Analizde, Afgan göçmenlere ait de çarpıcı tespitler yer alıyor. Türk güvenlik güçlerinin, Afgan göçmenleri hem hudutlarda hem de kentlerde “bir biçimde görmezden geldiklerine” dikkat çekilen yazıda, bunların çoğunluğunun erkek olduğu, Türkiye’de çalışarak, az da olsa, ülkelerine götürmek için para biriktirmeye çalıştıkları aktarılıyor.
Eğitimsiz genç erkekler olarak ekseriyetle yevmiyeli işlerde çalıştıkları, çöp toplama üzere istenmeyen işleri üstlendikleri belirtilirken, şu tabirlere yer veriliyor:
“Türkiye’nin sistemsiz Afgan göçmenlerin görünmez varlığına müsamaha göstermesi, Türk iktisadının ucuz ve kayıtdışı işgücüne olan muhtaçlığına işaret etmektedir.”
Kürtler için artık Türk vatandaşlığı daha az mı kapsayıcı?
Hükümetin, bir yandan Suriyelilere vatandaşlık vermeyi kolaylaştırarak, Türk vatandaşlığını daha kapsayıcı hale getirdiğine, öbür yandan Kürt meselesinde daha farklı bir tavır takındığına dikkat çekiliyor. Bilhassa tahlil sürecinin çöktüğü 2015 yılından itibaren, daha ayrımcı ve temel hakları ihlal edici bir tavır sergilendiği belirtiliyor.
HDP yanlısı Kürtlerin kültürel ve siyasi haklar üzere temel yurttaşlık haklarının daima ihlal edildiğinin belirtildiği makalede, “Bu Kürtler için Türk vatandaşlığının artık daha az kapsayıcı olduğunu göstermektedir” tabirlerine yer verildi.
Analizde, Gülen yapılanması üyesi olduğu argüman edilen bireylerin temel vatandaşlık haklarının da ihlal edildiği belirtilirken, “Bu da Sünni Müslüman Türk kimliğine sahip olmanın, ayrımcılıktan muaf olunacağı manasına gelmediğini gösteriyor” görüşü lisana getiriliyor.
AKP’nin sonuncu maksadı ne?
Analizin en dikkat alımlı kısmında Mesut Yeğen, AKP hükümetinin Suriyelileri kitlesel olarak Türkleştirmeye girişmediğine dikkat çekerek, “Bu da artık Türkçe konuşmayan Müslümanların Türkleştirilmesi unsurunun artık katı bir biçimde uygulanmadığını gösteriyor” halindeki tespitini aktarıyor.
Yeğen, vatandaşlık siyasetlerindeki bu değişimin yol açtığı sonuçları değerlendirirken, “Bunlar, AKP hükümetinin daha İslami ve daha az seküler bir Türk kimliği inşa etmekte olduğu teziyle uyumlu” tabirlerine yer veriyor.
Geleceğe ait öngörüler
Makalenin sonunda, AKP’nin son on yılda vatandaşlık hukuku ve siyasetlerinde giriştiği değişikliklerin demografik değişikliğe, etnik çeşitliliğin artmasına yol açtığına işaret eden Yeğen, bunların da Türkiye’de yeni toplumsal ve siyasi problemlere yol açtığını kaydediyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, 2023 seçimleri öncesinde halkın hoşnutsuzluğunu azaltmak için çok sayıda Suriyeli sığınmacının Türkiye’nin denetimindeki Suriye topraklarına yerleştirilmesi konusunda harekete geçebileceğine dikkat çekilen tahlilde, bu yolla AKP hükümetinin birebir vakitte Kürtlerin bu bölgelerdeki varlığının azaltılmasını, Türk devletinin Suriye’deki varlığının da daha da pekiştirilmesini isteyebileceği aktarılıyor.
Bununla birlikte hem Suriyeli mültecilerin hem de Afgan göçmenlerin, Türkiye’deki kayıtlı ve kayıt dışı iktisadın ayrılmaz bir modülü haline geldiği, geniş çaplı bir siyaset değişikliğinin bu kesitleri ucuz işgücü için kullanan bölümleri rahatsız edebileceği belirtilirken, şunlar kaydediliyor:
“Türk vatandaşları ile iktisadın talepleri ortasında sıkışan Türk hükümeti, muhtemelen bir küme Suriyeliyi Suriye’ye göndererek, bir küme Afganı da ‘sınır dışı ederek’, iktisattaki dengeyi kızdırmadan, Türk kamuoyuna mülteciler ve göçmenlerin gönderildiği izlenimini vermeye çalışacak.”
Erdoğan Öcalan atağına mi hazırlanıyor?
Bu ortada Yeğen, seçimlere giden süreçte Erdoğan’ın, mahpustaki PKK başkanı Abdullah Öcalan’ın “sesinin duyulmasına” müsaade verebileceğini de sav ediyor.
Kürtlerin siyasi olarak yabancılaşmasının, Erdoğan’ın 2023 seçimlerini kaybetmesine yol açabileceğini, kendisinin de bunun farkında olduğu aktaran Yeğen, “Erdoğan Kürt meselesine ait yine bir cins reformist siyaset izlemeye başlayabilir” öngörüsüne yer verdi.
Mesut Yeğen, bu öngörüsüne ait değerlendirmesini de şu tabirlerle tamamladı:
“Seçimlere fazla bir vakit kalmadığı için Erdoğan büyük ihtimalle mahpustaki PKK başkanı Öcalan’ın sesinin duyulmasına müsaade verecektir. Bununla da Kürt seçmenlerin, Kürt problemine ait reformist bir siyasetin yine başladığını düşünmelerini sağlamak isteyebilir.”
