Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, memleketler arası alanda üstlendiği diplomatik inisiyatifler ve yeni dış siyaset açılımlarıyla dikkatleri üzerine çekiyor.
Batılı gözlemciler Erdoğan’ın bu ataklarını, yaklaşan seçimlerde büyük bir hezimetin önüne geçebilme uğraşı olarak yorumluyor.
Bir yandan Rusya ile yakın alakalarını sürdüren Erdoğan, öbür yandan Ukrayna’ya takviye vermeye devam ediyor. Perşembe günü Ukrayna’yı ziyaret Erdoğan, hem Kiev hem Moskova ile görüşebilen bir kaç başkandan biri olduğunu bir kere daha gösterdi.
Uzmanlar, Erdoğan’ın son diplomatik adımlarıyla Batı’ya, bölgede sıkıntıların tahlilinde yok sayılamayacak, vazgeçilemez bir muhatap olduğu bildirisini vermeye çalıştığını düşünüyor. Erdoğan’ın ayrıyeten bu yolla iç kamuoyunda da imajını güçlendirmeyi hedeflediği, kendisini değerli bir milletlerarası önder olarak göstermeye çabaladığı yorumları yapılıyor.
“Büyük ustalıkla, çok olumlu işler başardı”
ABD’nin saygın fikir kuruluşlarından Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Lider Yardımcısı ve Brüksel Yöneticisi Ian Lesser, “Cumhurbaşkanı Erdoğan ve izlediği siyasetler hakkında eleştirilecek çok şey olsa da, Türkiye’nin Ukrayna savaşı ile ilgili olarak, tahıl koridorlarının açılması başta olmak üzere çok büyük ustalıkla, çok olumlu işler başardığını da kabul etmek lazım” formunda konuştu.
Son gelişmeler hakkında DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Ian Lesser, Erdoğan’ın son periyotta dış siyasette “vites değişikliğine gittiğini”, yeni bir cins etkin dış siyasete yöneldiğini kaydetti.
ABD ile yeni temaslar, İsrail ile bağlantıların olağanlaştırılması, Mısır açılımı ve Doğu Akdeniz’e daha soğuk kanlı bir siyaset izlenmesinin dikkat cazip olduğunu belirten Lesser, “Erdoğan’ın tavrında olumlu tarafta takındığı değişiklik Türkiye’de yapılması öngörülen seçimlerle mi ilgili? Çok natürel ki öyle… Lakin partnerleri olarak, Türkiye’nin çok milliyetçi ve agresif bir tavır takınmasındansa, bu cins bir rolü üstlenmesini tercih ettiğimiz de bir gerçek” görüşünü lisana getirdi.
“Erdoğan ikili mi oynuyor?”
Ancak Erdoğan’ın, son yıllarda Batı ile Türkiye ortasında zedelenen itimadı onarabildiğini söylemek ise çok güç.
Son haftalarda Batı basınında çıkan haber ve yorumlarda, “Erdoğan’ın riskli oyunu” üzere başlıklar dikkat çekerken, Rusya ile alakaları geliştirmeye devam etmesi eleştiriliyor, Batı ile Rusya ortasında tırmanan tansiyonu kendine çıkar sağlamak için kullandığı, ikili oynadığı yorumları yapılıyor ve çok hassas ince bir çizgide siyaset yürüttüğüne dikkat çekiliyor.
Batılı başkentlerin, NATO üyesi Türkiye’nin, Ukrayna’yı işgal teşebbüsü nedeniyle ağır yaptırımlar uygulanan Rusya ile bağları derinleştirilmesinden rahatsızlık duyduğuna işaret ediliyor.
Bazı yorumlarda, Türkiye “Black Knight” olarak isimlendirilen ve “yaptırımları fonksiyonsuz hale getiren ülke” olmakla suçlanıyor. Hatta bu nedenle ileride Batı’nın ikincil yaptırımlarına maksat olabileceği sav ediliyor.
Dengeleme çabası
Erdoğan, “dostum” diye hitap ettiği Putin ile son bir ayda iki defa yüz yüze görüşürken, Moskova ile bağlantıları geliştirme adımlarını da sürdürüyor. Batı’da kuşkulara ve yansılara yol açan bu politikayı dengelemeye çalışan Erdoğan’ın, bu reaksiyonların arttığı bir periyotta Ukrayna’yı ziyaret etmesi dikkat çekti.
Ziyaret sırasında Erdoğan, Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy’e güçlü takviye açıkladı. “Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne ve egemenliğine takviyemizi bu vesileyle bir kere daha vurguladım” diyen Erdoğan, Rusya akınlarında altyapısı büyük ziyan gören Ukrayna kentlerinin yine imarı için gereken takviyesi vermeye hazır olduğunu söyledi.
Erdoğan’ın Ukrayna ziyaretinde verdiği bildiriler, Batılı başkentlerde yakından izlenirken, Ankara’nın siyaseti konusunda kuşkuları tümüyle ortadan kaldırmadı.
Batı’nın gözünde Türkiye güç bir ortak
Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanlarından Daria Isachenko, Rusya’nın Ukrayna savaşı sonrasında yaşanan gelişmelerin, Batılı müttefiklerinin gözünde Türkiye’yi hem kıymetli bir muhatap, hem de güç bir ortak haline getirdiğine işaret etti.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Isachenko, Batılı müttefikleriyle Türkiye ortasında yaşanan tansiyonlara ve zorluklara karşın bu alakaların ehemmiyet taşıdığını vurgularken, şöyle devam etti:
“Türkiye, Batı için birebir vakitte hem bir partner hem bir sorun. Birtakım alanlarda Batı’nın Türkiye’ye gereksinimi var, Türkiye bir partner. Öbür kimi alanlarda ise Batı için bir sorun, tansiyonlar devam ediyor. Pekala, bu münasebetin alternatifi ne olabilir? Ya Türkiye tam manasıyla bir partner olur, ya da Batı’nın karşısına aldığı bir ülke olur. Yalnızca iç siyasi gelişmeler nedeniyle değil, jeopolitik tansiyonlar nedeniyle de tarafların tam manasıyla bir iştirak kurabilmeleri mümkün görünmüyor. Lakin Batı’nın Türkiye’yi külliyen karşısına alması da, ne Batı için ne de Türkiye için bir seçenek olabilir.”
“Kaygan zemin” uyarısı
Batı başşehirlerinde, diplomasi kulislerinde, Erdoğan’ın “kaygan bir zeminde” hareket ettiği, Putin ile işbirliğini geliştirmesinin, Batılı müttefikleriyle Türkiye ortasında yeni tansiyonlara yol açabileceği konuşuluyor.
Rusya’nın kendisine uygulanan yaptırımları Türkiye üzerinden delmesi, yaptırımların anlamsız kalması durumunda, Batılı ülkelerin buna karşı adımlar atması gerekeceğini vurgulayan diplomatlar, bunun da Türkiye iktisadı için riskli sonuçlar doğurabileceği belirtiliyor.
“Kırmızı çizgiler Ankara’ya iletilmeli”
“Türkiye’nin bu hususta ‘yasaklanmamışsa, yapılabilir’ unsuruna dayandırdığı bir siyaset izliyor” diyen CATS uzmanı Daria Isachenko ise Batı’nın yalnızca basın üzerinden, tasa tabir etmek yerine, Türkiye’nin Rusya ile işbirliği konusunda varsa kırmızı çizgileri bunu netleştirmesi gerektiğini söyledi.
Isachenko, “Ankara’ya da bunları, mümkün sonuçları ile birlikte, net olarak iletmesi gerekiyor. Zira tercihleri, muhtemel sonuçlar da belirliyor” dedi.
Ankara için çizilen hudut ne?
GMF Lider Yardımcısı Lesser’e nazaran Türkiye’nin, Ukrayna ile Rusya ortasında izlediği siyasetinde, istikrarın koruması, bilhassa de uzun vadede, çok güç.
Lesser bu bahisteki telaşlarını şu sözlerle aktardı:
“Türkiye’nin Rusya ile iktisadi, siyasi çok grift bağlantıları var. Bilhassa Suriye üzere ihtilaflar nedeniyle bunun hiç de kolay bir münasebet olmadığı açık. Türkiye’nin Batı’nın yaptırımlarına güçlü takviye vermesi ile ilgili esasen çok büyük bir beklenti yok. Lakin önümüzdeki devirde Türkiye’nin Rusya’ya yaptırımların etrafından dolanmasına ne ölçüde imkan tanıyacağı, hem Washington hem Brüksel’i, hem de başka Avrupa başkentlerini endişelendiriyor.”
Türkiye’nin Rusya’ya ihracatının son üç ayda geçen yılın tıpkı devrine kıyasla yüzde 46 artış göstermesi, Batılı başkentlerde dikkatlerden kaçmadı.
Ankara ile diplomatik temaslarda, Rusya’ya yaptırımlar konusunda hassasiyetlerin daima olarak dikkate getirildiği tabir ediliyor.
“Türkiye F-16’lara da veda eder”
Türkiye ile Batılı müttefikleri ortasında güvensizliğe yol açan ve bugüne kadar tahlile kavuşturulamayan çok mevzu bulunduğuna dikkat çeken Ian Lesser, Moskova’nın ikinci parti S-400’ler konusunda mutabakat yapıldığını duyurması sonrasında yeni tansiyonların yaşanabileceği konusunda da uyardı.
Lesser, “Türkiye’nin ikinci bir S-400’ü teslim alma ve bu sistemin kimi modüllerini Türkiye’de üretmesi mümkünlüğü, Türkiye-Batı ilgileri, bilhassa de Ankara’nın Washington ile bağları için olağanüstü olumsuz bir gelişme olur. İşte o vakit Türkiye, mutlak surette, yeni F-16 alımı ihtimaline veda etmek zorunda” görüşünü lisana getirdi.
Ankara Washington’u iknaya çalışıyor
Türkiye, Washington’un “yaptırım uyarısına” karşın Rusya’dan satın aldığı S-400 hava savunma sistemi nedeniyle F-35 programından çıkartılmış, satın aldığı 8 adet F-35’i de teslim alamamıştı. Üstelik ABD, CAATSA yaptırımlarını uygulama kararı alarak, NATO üyesi Türkiye’yi hasımlara uygulanan yaptırımlar kapsamına dahil etmişti.
GMF Brüksel ofisi Yöneticisi Lesser, son gelişmeleri değerlendirirken, şunları söyledi:
“Bakın Türkiye, şu sıralar ABD Kongresi’nin bu F-16 paketine onay vermesi için canla başla çalışıyor, çok uğraş gösteriyor. Biden idaresi, Türkiye’nin bu talebine kapıları açmış durumda lakin kanımca şimdi faal bir halde kongre nezdinde yükünü koymuş değil… Ve şu açık: Türkiye’nin S-400’lerle ilgili tedarik sürecini rastgele bir halde sürdürmesi ya da kendisinin kimi kesimlerini üretecek olması, aslında çok fakat çok makûs bir noktada olan Türkiye algısını daha da ağırlaştırır. Hem de çok!”
Moskova, Erdoğan’ın elini güçlendirir mi?
S-400 tansiyonu ve Erdoğan’ın Putin ile derinleştirdiği ekonomik bağlantılar nedeniyle Türkiye Batı’nın yakın markajında.
Putin’in Türkiye’deki seçimler öncesinde, ne çeşit hareketlere girişebileceği, seçimleri etkilemeye yönelik muhtemel atakları de yakından izleniyor.
Ukrayna savaşı nedeniyle memleketler arası alanda yalnızlaşan, Batı’nın ağır yaptırımlarına maksat olan Putin’in, Erdoğan liderliğindeki Türkiye ile ekonomik, siyasi ve askeri işbirliğini sürdürebiliyor olması Moskova için büyük ehemmiyet taşıyor.
Rusya’nın, Erdoğan’ın elini güçlendirecek adımlar atabileceği, lakin bunun karşılığında da Ankara’dan kendi lehine atılımlar beklediği, diplomasi kulislerinde konuşuluyor.
Enerji, doğalgaz, turizm ve ticaret üzere birçok alanda elinde kozlar bulunduran Putin’in, Suriye’nin kuzeyinde Türkiye’nin bir operasyonuna yeşil ışık yakıp yakmayacağı, Ankara ile Şam ortasındaki olağanlaşma sürecinde tartısını koyup koymayacağı da merak ediliyor.
Putin’in dayanağı Erdoğan’a kâfi mi?
Türkiye-Rusya bağlarını yakından izleyen CATS uzmanı Daria Isachenko, DW Türkçe’nin bu husustaki sorularını yanıtlarken, “Putin Erdoğan’ı destekleyecek nitelikte atılımlarda bulunsa bile bunun muhtemel seçim sonuçlarını Erdoğan lehine değiştirebilecek, tek başına kâfi olabilecek nitelikte olabileceği kanaatinde değilim. Zira Erdoğan içeride iktisat ve sığınmacılar krizi üzere önemli sınamalarla karşı karşıya” halinde konuştu.
Putin ile Erdoğan ortasındaki “liderler diplomasisinin” her iki taraf için de işleri kolaylaştırdığını lakin Türkiye ile Rusya ortasındaki bağlantıların şahısların ötesine geçen, karmaşık ve yapısal istikametleri bulunduğunu vurgulayan Isachenko, şu değerlendirmesini aktardı:
“Erdoğan’ın idarede olmadığı bir Türkiye’nin Rusya ile bağlantılarında kesinlikle bir değişim olur. Ancak ben Rusya ile Türkiye’nin işbirliği yaptığı, iktisat, ticaret yahut bölgesel ihtilaflar üzere hususların, şahıslarla, önderlerle hudutlu mevzular olduğunu düşünmüyorum.”
Mesele Putin mi?
Rusya, son yıllarda Türkiye’nin S-400 krizinde olduğu üzere Batı ile ilgilerinde yaşanan krizleri “provoke eden”, bu alakalara “çomak sokan” bir aktör olarak tanımlanıyor.
CATS uzmanı Daria Isachenko ise, aslında Rusya’nın çok da bir şey yapmak zorunda kalmadığını söyledi.
“Çünkü gerçek şu ki, Batı ile Türkiye ortasında gereğince meseleler mevcut” diyen Isachenko, aslında bu meselelerin da Türkiye’nin Rusya ile yakınlaşmasını kolaylaştıran etken olduğunu kaydetti.
