İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) Afganların Türkiye’den geri itilmesi ve hudut dışı edilmesi ile ilgili “Kimse Bana Afganistan’dan Neden Ayrıldığımı Sormadı” başlıklı bir rapor yayınladı. Rapora nazaran, Afgan sığınmacılar geri göndermeye karşı kâfi muhafazalar olmaksızın hem geri itilerek hem de hudut dışı edilerek Türkiye’den zorla uzaklaştırılıyor.
Raporda, Türkiye’nin dünyada en fazla mülteciye mesken sahipliği yapan ülke olarak milletlerarası takdir kazanmış olmasına karşın çok sayıda Afgan’ı milletlerarası muhafaza taleplerini kısmen ya da hiç incelemeden rutin bir biçimde sonlarından geri ittiği ya da Afganistan’a hudut dışı ettiği belirtildi. Yasadışı geri itmelerin Taliban’ın Ağustos 2021’de idaresi ele geçirmesiyle birlikte Afganların karşı karşıya kaldığı risklerin değerli ölçüde arttığı bir devirde gerçekleştiği vurgulandı.
DW Türkçe’ye konuşan HRW Mülteci ve Göçmen Hakları Yöneticisi Bill Frelick, rapor için 68 Afgan ile görüşüldüğünü belirterek “Uçağa bindirilen bireylerle konuştuk. Memleketler arası müdafaa, iltica ya da mültecilik statüsü talep eden fakat yok sayılan şahıslarla konuştuk. Ayrıyeten, istekli geri dönüş için zorla parmak izi alınanlarla da görüştük” dedi. Raporda, Afgan mültecilerin anlatımları da yer aldı.
Geri itilmeler sırasında şiddet iddiaları
Rapora nazaran, geri itmeler sırasında şiddet olaylarına sıklıkla rastlanıyor.
Ağustos 2021’de İran’dan Türkiye’ye geçtikten sonra yakalanan 25 yaşındaki gazeteci Bedar yaşadıklarını raporda, “Gazeteci olduğumu, hayatımın tehlikede olduğunu ve Türkiye’de kalmayacağımı, Avrupa’ya gitmek istediğimi söyledim lakin beni dinlemediler. Bizi coplarla ve inşaatlarda kullanılan cinsten demir çubuklarla dövdüler. Ellerime, kollarıma ve bacaklarıma vurdular. Kanayan açık yaralarım vardı. Türkiye’ye bir daha gelmememiz için ders olsun diye Türkiye’nin toprağını yedirdiler” kelamlarıyla anlattı. Hududu yaklaşık 200 kişilik bir kümeyle geçen 28 yaşındaki Zayan ise “15 polis vardı, herkese dayak attılar. Kimilerimize silahlarının dipçikleriyle vurdular. Çocukları bile dövdüler. Polis bayanı copuyla darp ettiği için bayanın sağ bacağı kırıldı. Kıştı, polis sıcak tutan giysilerimizi, cep telefonlarımızı, çantalarımızı ve ayakkabılarımızın bağcıklarını aldı. Hiçbirini geri vermediler. Direkt İran’a geri itildik” argümanında bulundu.
Raporda Türkiye’nin 2022’nin birinci 8 ayında 44 bin 768 Afgan vatandaşını hudut dışı ettiği, bu sayının 2021’in birebir periyodunda yüzde 150 artış gösterdiği belirtildi. HRW Mülteci ve Göçmen Hakları Yöneticisi Bill Frelick, “Geri itilenler şiddetle geri itilmişler. Silahla ateş açılarak Türkiye’ye girişleri engellenmiş. Ya da Türkiye’ye girmeyi başarmışlarsa da birkaç saat ya da gün tutulup geri gönderilmişler” diye konuştu. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin Afganistan’a zorla geri göndermelerin inançlı olmadığını açıkladığını tabir eden HRW Yöneticisi, “Türkiye buna karşın binlerce kişiyi Kabil’e geri gönderiyor ya da İran sonuna geri itiyor. Geri itmeler, Türkiye’ye hududu olan AB ülkelerinde de yaşanıyor” diye ekledi.
Raporda yer alan tezler ortasında, hududu geçmeye çalışanlara güvenlik güçleri tarafından ateş açıldığı da var. Raporda HRW’nin görüştüğü 18 kişinin kendilerine gerçek ateş edildiğine yönelik anlatımlarına yer verildi. 18 yaşındaki Morad, “Beş Türk hudut polisi hem havaya hem de insanların üzerine ateş ediyordu. Bir kişinin bacağından vurulduğunu gördüm” derken 20 yaşındaki Cavid de Türkiye tarafındaki hudut muhafızlarının ayaklarına ve havaya ateş ettiklerini ve çabucak akabinde kendisini yere iterek tekmelemeye başladıklarını aktardı
“Beni o delikte iki gün iki gece tuttular”
Afganların İran sonuna yakın “gayriresmi kamp”larda tutulduğu da raporda yer alan tezlerden bir oburu. Raporda Türk jandarmasının onu köyde yakaladığını ve neresi olduğunu bilmediği bir yere götürdüğünü söyleyen 20 yaşındaki Asadullah, “Açık bir yerdi. Ne bir duvar vardı ne de bir çadır. Yalnızca bizi oturttukları yerde üzerimize plastik bir örtü örttüler. Siyah üniformalar giymişlerdi ve yüzleri kapalıydı. Bizi tutuklayanların da merkezdekilerin de üniformaları aynıydı” sözlerini kullandı.
18 yaşındaki Hamid ise iki gün iki gece boyunca toprak bir çukurda tutulduktan sonra İran’a geri itildiğini, “Polis bizi sona yakın bir yere götürdü ve çukura soktu. Üzeri örtülü değildi, kenarları toprak olan büyük bir çukurdu. Üniformaları Afganistan ordusu üniformalarına benziyordu, bej renkli komando üniforması. Beni o delikte iki gün iki gece tuttular. Üçüncü gece bizi dağlardan hududa götürdüler” halinde anlattı.
HRW, Türkiye’den hudut dışı edilen Afganlar ortasında Suriye’ye gönderilenler olduğunu da tespit etti. 20 yaşında Gazneli Safdar Ali, onlardan biri. Raporda yer alan anlatıma nazaran, Ali, İran’dan Türkiye’ye üçüncü geçiş denemesinde Tatvan’da yakalandıktan sonra bir otobüse bindirilerek 23 Suriyeli ve 8 Afgan ile birlikte Suriye sonuna götürüldü. Safdar Ali hiçbir süreç görmediğini, fotoğrafının çekilmediğini, parmak izinin alınmadığını fakat sondan geçirildiğini anlatttı.
Türkiye ve AB’ye tavsiyeler
İnsan Hakları İzleme Örgütü rapor kapsamında, Türkiye’ye geri itmeleri derhal durdurması, güvenlik ve kolluk kuvvetleri çalışanının toplu hudut dışı etme, soygun, dayak ve öteki şiddet hareketleri üzere risk teşkil eden aksiyonlarda bulunduğuna dair savların soruşturulması, memleketler arası muhafaza taleplerinin tam ve adil bir biçimde kıymetlendirilmesi tavsiyesinde bulunuldu. Avrupa Birliği’ne ise Türk hükümetine hudutlarındaki toplu geri itme uygulamalarına ve kâfi muhafaza sağlanmadan ve türel süreçler işletilmeden yapılan hudut dışı uygulamalarına derhal son vermesi davetinde bulunması, göçmenleri “gönüllü geri dönüş” formlarını imzalamaları yahut bunlara parmak basmaları için zorlamaya, kandırmaya yönelik aksiyonları raporlaması tavsiyesi verildi.
